Haft kaszubski – żywa tradycja wynaleziona

Sklep z cera­miką z Lubiany w Koście­rzy­nie. W witry­nie odbija się rynek.

Na Kaszu­bach bar­dzo dobrze roz­po­zna­wal­nym moty­wem zdob­ni­czym jest wzór haftu kaszub­skiego. Się­gają po niego nie tylko ludowe haf­ciarki – powszech­nie wyko­rzy­stuje go rów­nież prze­mysł tury­styczny. Samo pocho­dze­nie haftu kaszub­skiego dale­kie jest jed­nak od tego, jakie potocz­nie koja­rzone jest z ludo­wo­ścią – moty­wami i tech­ni­kami prze­ka­zy­wa­nymi z poko­le­nia na poko­le­nie w obrę­bie wiej­skiej spo­łecz­no­ści. W tym przy­padku jeste­śmy w sta­nie wska­zać nie tylko czas powsta­nia haftu, ale nawet jego autorkę.

…

Czy­taj całość »

Dzwon

Dzwon Maryja Bogu­ro­dzica Licheń źró­dło wikipedia

Dzwon jest to instru­ment dźwię­kowy z grupy idio­fo­nów prze­waż­nie o kie­li­cho­wa­tym kształ­cie wypo­sa­żony w serce. Ich debiut w służ­bie Kościoła przy­pada na lata pon­ty­fi­katu papieża Sabi­niu­sza (604–606). Instru­menty umiesz­czane są zazwy­czaj w dzwon­nicy (spe­cjalny budy­nek wol­no­sto­jący) lub na kościel­nej wieży.

N prze­strzeni dzie­jów dzwony kościelne peł­niły róż­no­rodne funk­cje. Swym biciem ozna­czały upły­wa­jący czas zwo­łu­jąc wier­nych na nabo­żeń­stwa kościelne lub modli­twy jak połu­dniowy Anioł Pań­ski. Słynny jest wiersz mło­do­pol­ski Kazi­mie­rza Przerwy-Tetmajera pod tym samym tytu­łem, któ­rego ryt­mika przy­po­mina bicie kościel­nej sygna­turki. Uświet­niały uro­czy­sto­ści kościelne nada­jąc im pod­nio­ślej­szy cha­rak­ter, zwłasz­cza pod­czas pro­ce­sji z Naj­święt­szym Sakra­men­tem (rezu­rek­cja i Boże Ciało) oraz przy oka­zji przy­jazdu biskupa. Bicie dzwo­nów miało także cha­rak­ter poże­gnalny i żałobny. Towa­rzy­szy ono zmar­łemu w jego ostat­niej dro­dze z kościoła na cmentarz.

…

Czy­taj całość »

Pogrzeb w magazynie: Taszka

Taszka hucul­ska, fot. K. Wodecka

Kolejny tekst mojego autor­stwa na blogu PME w War­sza­wie nale­żał będzie do nowej  serii o zna­czą­cym tytule:  „Pogrzeb w maga­zy­nie!”. Ideą serii jest zapo­zna­wa­nie czy­tel­ni­ków  z przed­mio­tami, które, pod­czas codzien­nych pere­gry­na­cji po maga­zy­nach i w inwen­ta­rzu naszego Muzeum, wzbu­dziły z róż­nych powo­dów moją ciekawość.

„Torba skó­rzana z jedną kie­sze­nią, cała klapa pokry­wa­jąca kie­szeń wyło­żona mosięż­nymi guzicz­kami („citocz­kami”) i krąż­kami. Pośrodku klapy owalna blaszka, a na niej dwa ptaszki odwró­cone do sie­bie. Pasek przy­pi­nany do torby ozdob­nymi, wyko­na­nymi z mosią­dzu kla­mer­kami, na całej swej dłu­go­ści nabi­jany mosięż­nymi guzicz­kami uło­żo­nymi w sze­ściu rzę­dach i roz­sta­wio­nymi sze­roko po dwa więk­sze guziczki. Torba noszona przez męż­czyzn słu­żyła do prze­cho­wy­wa­nia pie­nię­dzy, fajki, tyto­niu. Moco­wana do pasa”. Jest to opis hucul­skiej taszki, jed­nej z wielu w naszych zbio­rach. Szy­kuję ją na naszą, nad­cho­dzącą wiel­kimi kro­kami, nową wystawę stałą, która naj­praw­do­po­dob­niej zosta­nie otwarta w listo­pa­dzie tego roku. Zwy­kła to praca muze­al­ni­cza z obiektami.

…

Czy­taj całość »

Res musealiae: Warsztat tokarski gotowy do produkcji kołowrotków. O przywracaniu życia muzealiom.

N.976_1 Warsz­tat tokar­ski Ste­fana Lisika, Jeżów, woj. łódzkie.jpg; Fot. Piotr Szacki 1972

Histo­ria zakupu

W roku 2006 został zaku­piony warsz­tat tokar­ski do pro­duk­cji koło­wrot­ków, z peł­nym oprzy­rzą­do­wa­niem w licz­bie 178. W skład zespołu, poza głów­nym sprzę­tem – tokar­nią, wcho­dzą narzę­dzia uży­wane w poszcze­gól­nych fazach obróbki: od sie­kiery i pił, po róż­nego rodzaju dłuta i pilniki.

Warsz­tat był uży­wany przez mistrza tokar­skiego Ste­fana Lisika w Jeżo­wie w woj. łódz­kim. Obiekt został zaku­piony od jego syna Edwarda Lisika, który zgło­sił go do zakupu, pamię­ta­jąc zain­te­re­so­wa­nie w latach 80.XX w. tymże warsz­ta­tem „jakie­goś pra­cow­nika z muzeum”. Tym pra­cow­ni­kiem był z pew­no­ścią Piotr Szacki, który nota­bene w roku 1972 poznał Ste­fana Lisika i wyko­nał doku­men­ta­cję foto­gra­ficzną w jego warsz­ta­cie. W latach 80.XX w. Ste­fan Lisik nie pra­co­wał już czyn­nie, dla­tego chciał, żeby tokar­nia zna­la­zła się w jakimś muzeum, jed­nak wtedy nie została zaku­piona z braku środ­ków na ten cel[1]. Po latach środki się poja­wiły i o tokarni przy­po­mniał nie sam nie­ży­jący już wtedy wła­ści­ciel, a jego bez­po­średni spad­ko­bierca. W muzeum z kolei nie było już Pio­tra Szac­kiego. Tokar­nia prze­szła pomyślną wery­fi­ka­cję na Komi­sji Zaku­pów i nadano jej numer PME 55919/1–178.

…

Czy­taj całość »

Kogut

PME 183611 Fot Edward Koprowski

Samiec kury – kogut (łac. gal­lus), zwany też kurem, a gdzie­nie­gdzie rów­nież kuro­niem, to jeden z naj­bar­dziej cha­rak­te­ry­stycz­nych repre­zen­tan­tów wiej­skiej fauny. Choć nie wszy­scy wycho­wy­wa­li­śmy się na wsi, to kogut towa­rzy­szył nam od dzie­ciń­stwa. Nie­dzielny pro­gram „Tele­ra­nek” (nada­wany o 9.00 rano) obwiesz­czał kogut, a w przed­szkolu śpie­wa­li­śmy pio­senkę „miała baba koguta”, któ­rej towa­rzy­szył jakiś mało skom­pli­ko­wany układ taneczny.

Przez dłu­gie wieki kogut był żywym zega­rem. Jego pia­nie zwia­sto­wało nadej­ście świtu, wzy­wało śpią­cych, by porzu­ciw­szy posła­nie pod­jęli na nowo trud codzien­no­ści. Gdzie i kiedy udało się udo­mo­wić drób? Kwe­stia pozo­staje otwarta, nie ulega jed­nak wąt­pli­wo­ści, że kury i koguty są znane na całej ziemi, a ich mięso sta­nowi ceniony i smaczny skład­nik diety róż­no­rod­nych tra­dy­cji kuli­nar­nych. Szcze­gól­nie cenione było ongiś na wiel­ko­pań­skich sto­łach mięso kapło­nów (wytrze­bio­nych kogutów).

Poszcze­gólne kul­tury nadały kogu­tom liczne cechy sym­bo­liczne, które warto przy­po­mnieć. Sta­ro­żytni Grecy uwa­żali go za sym­bol zdro­wia oraz wital­no­ści i chęt­nie wią­zali go z kul­tem Askle­piosa, a ze względu na sek­su­alny wigor rów­nież skła­dali go w ofie­rze bogowi płod­no­ści Priapowi.

…

Czy­taj całość »

Płaczka

Maska-Malinche-archiwum-PME

Ber­nar­dino de Saha­gún, mnich i kro­ni­karz, opi­suje w swo­ich księ­gach osiem zna­ków, które sta­no­wiły zapo­wiedź nad­cią­ga­ją­cej klę­ski ludu Mexi­ców – hisz­pań­skiej kon­kwi­sty. Wśród ome­nów szó­ste miej­sce zajęło poja­wie­nie się samot­nej, wędru­ją­cej kobiety, któ­rej dono­śny lament niósł się po polach: „Dzieci moje, trzeba nam odejść! Dzieci moje, dokąd was zabiorę?!”. Była to Cihu­acó­atl, bogini – matka zarówno Azte­ków, jak i ich bóstw, która była także opie­kunką kobiet zmar­łych przy poro­dzie. Jej pod­opieczne miały się poja­wiać na roz­dro­żach późną nocą, by swoim zawo­dze­niem dopro­wa­dzać do śmierci małe dzieci.

Wie­rze­nia te dały począ­tek nie­zwy­kle waż­nej postaci w folk­lo­rze laty­no­ame­ry­kań­skim. La Llo­rona (Płaczka) do dziś błąka się podobno nad rze­kami i jezio­rami opła­ku­jąc swoje zamor­do­wane dzieci. Spraw­czy­nią ich śmierci jest jed­nak nikt inny, jak ona sama.

…

Czy­taj całość »

Gdzie Simba mówi dobranoc — The Murders in the Rue Morgue, po nitce do kłębka

Goryl-beringei-beringei-fot.-J.-Flynn-źródło-Wikipedia

Nowela detek­ty­wi­styczna  The Mur­ders in the Rue Mor­gue autor­stwa Edgara Allana Poe, opi­su­jąca docho­dze­nie pro­wa­dzone przez C. Augu­sta Dupina w spra­wie zabój­stwa dwóch kobiet, nasu­nęła mi pewne sko­ja­rze­nie luźno zwią­zane z histo­rią Pań­stwo­wego Muzeum Etno­gra­ficz­nego oraz dzi­siej­szą tury­styką w Afryce.

Ale po kolei. W noweli Poe’a dzielny detek­tyw odkrywa, że sprawcą zbrodni nie jest czło­wiek, tylko małpa – oran­gu­tan. Dupin docho­dzi do tego wnio­sku po zna­le­zie­niu na miej­scu zda­rze­nia włosa, który nie może nale­żeć do czło­wieka. Ten szcze­gół pozwala mu roz­po­cząć poszu­ki­wa­nia krwio­żer­czej małpy, a czy­tel­ni­kowi delek­to­wać się pro­ce­sem poszu­ki­wa­nia i dedukcji.

…

Czy­taj całość »

Agnusek: dewocjonalium i talizman

Współ­cze­sna forma agnuska

Cie­ka­wym i mało zna­nym wiel­ka­noc­nym zwy­cza­jem rzym­skim zwią­za­nym z „baran­kiem” i dwo­rem papie­skim są agnu­ski, czyli baranki. Nie są to wcale baranki cukrowe ani z cia­sta, ani tym bar­dziej żywe baranki św. Agnieszki.

Kościelne prze­pisy litur­giczne powia­dają, że przed roz­po­czę­ciem pas­chal­nego tri­duum należy znisz­czyć oleje święte (palą je dia­koni) oraz pas­chał, dużą świecę sto­jącą przed ołta­rzem, na któ­rej znaj­duje się rok jej poświę­ce­nia, krzyż oraz grec­kie litery alfa i omega. Nowe oleje święci biskup w cza­sie poran­nej mszy Wiel­kiego Czwartku (msza krzyżma), a nowy pas­chał jest zapa­lany, świę­cony i wno­szony do świą­tyni przy uro­czy­stym śpie­wie Exul­tet (Wesel­cie się…) w Wielką Sobotę.

…

Czy­taj całość »

Res musealiae. Depozyt Michalskich – wartości darowane muzeum w depozycie: rzeczy i pasja

Bułgarka-w-stroju-ludowym-A.-Weber-Berlin-1887-Arch.-PME-dep.-J.J.-Michalskich-dep-854-Fot.-Prac.-Fotograficzna

Jan Michal­ski – przed­wo­jenny wizy­ta­tor szkół śred­nich w Mini­ster­stwie Wyznań Reli­gij­nych i Oświe­ce­nia Publicz­nego w woje­wódz­twie war­szaw­skim, pasjo­nat wytwo­rów kul­tury ludo­wej, kolek­cjo­ner ludo­wego rze­mio­sła, ręko­dzieła i sztuki ludo­wej, zbie­racz iko­no­gra­fii o tema­tyce etno­gra­ficz­nej. Z racji peł­nio­nej funk­cji Michal­ski miał oka­zję tra­fić na Kur­pie i do Księ­stwa Łowic­kiego, jed­nych z naj­bar­dziej oka­za­łych w prze­jawy kul­tury ludo­wej regio­nów. Ujęty miej­sco­wym folk­lo­rem, zaczął gro­ma­dzić jego mate­rialne wytwory: pająki, pisanki, rzeźbę, cera­mikę, wyci­nanki, zabawki.

Ten krótki opis kolek­cjo­nera – „ludo­fila” może wyda­wać się ten­den­cyjny i nacią­gany, pisany „na pochwałę kul­tury ludo­wej”, ale trudno odmó­wić prawdy mate­ria­łom spi­sa­nym przez żonę Jana Michal­skiego – Jadwigę Michal­ską[1], współ­twór­czy­nię tego impo­nu­ją­cego zbioru. Jan Michal­ski to „typowy” przy­kład kolek­cjo­nera – pasjo­nata, który zostaje przez tę pasję „wcią­gnięty” i pasji tej pod­po­rząd­ko­wuje swoje życie Nie tylko więc wolne chwile po dopeł­nie­niu obo­wiąz­ków służ­bo­wych, ale także waka­cyjne wyjazdy po całym kraju[2] słu­żyły kolek­cyj­nym zaku­pom. Zbiór Michal­skich roz­ra­stał się i ewo­lu­ował. Michal­ski zain­te­re­so­wał się iko­no­gra­fią, powięk­sza­jąc kolek­cję o zwią­zane z prze­ja­wami kul­tury ludo­wej foto­gra­fie, pocz­tówki i rysunki. Zgro­ma­dził naj­licz­niej­szy zwarty zbiór rycin z prasy ilu­stro­wa­nej z prze­łomu XIX i XX wieku (np. „Tygo­dnika Ilu­stro­wa­nego”, „Kło­sów” czy „Wieńca”), gro­ma­dził także szklane nega­tywy. Jego kolek­cja stała się znana w krę­gach nauko­wych i aka­de­mic­kich. W jej budo­wa­nie włą­czyli się rów­nież inni kolek­cjo­ne­rzy – ama­to­rzy, któ­rzy decy­do­wali się prze­ka­zać Janowi Michal­skiemu swoje zdo­by­cze wie­rząc, że oddają je w dobre ręce. Cały zbiór nie­stety nie prze­trwał wojny, ale udało się uchro­nić znaczną jego część.

…

Czy­taj całość »

Podziemny świat z terakoty — Bogna Łakomska

1.Terakotowy-budynek-Zachodnia-dynastia-Han-206-p.n.e-24-n.e-fot.-B.Łakomska

Sta­ro­żytni Chiń­czycy wie­rzyli, że życie pośmiertne jest kon­ty­nu­acją tego docze­snego, dla­tego też zmar­łym dostar­czano roz­ma­ite przed­mioty, a nawet ofiary z ludzi, po to by zaspo­koić, jak wie­rzono, wszyst­kie ich potrzeby.

Bru­talny zwy­czaj skła­da­nia ludz­kich ofiar zastą­piono w cza­sach Wschod­niej Dyna­stii Han (25–220 n.e.) tra­dy­cją umiesz­cza­nia w gro­bow­cach cera­micz­nych figu­rek ludz­kich i innych cera­micz­nych przed­mio­tów mają­cych sym­bo­li­zo­wać dobro­byt. Pozo­sta­jący przy życiu nie­ko­niecz­nie chęt­nie pozby­wali się kosz­tow­no­ści na rzecz zmar­łych, toteż coraz czę­ściej się­gano po cera­miczne modele, mające w sym­bo­liczny spo­sób wska­zy­wać na majęt­ność zmar­łego, albo po pro­stu umi­lać mu pośmiertne życie.

Do naj­bar­dziej bodajże zna­nych tera­ko­to­wych figur należy armia cesa­rza Qin Shi Huang’a (259–210 p.n.e.) licząca około 8 tysięcy natu­ral­nej wiel­ko­ści żoł­nie­rzy, 130 powo­zów z 520 końmi i 150 kawa­le­ryj­skich koni. A wszystko to, by chro­nić władcę w jego kolej­nym życiu. Nie każdy jed­nak z wład­ców miał taki roz­mach jak Qin Shi­hu­angdi, sły­nący zarówno z okru­cień­stwa jak i obse­sji na punk­cie swo­jej nie­śmier­tel­no­ści. Więk­szość wład­ców oraz ary­sto­kra­cji ogra­ni­czała się do zde­cy­do­wa­nie mniej­szej ilo­ści tera­ko­to­wych modeli zarówno w licz­bie jak i for­mie. Nale­żały do nich, na przy­kład cera­miczne budynki w kształ­cie wież i domów. Jedne wyso­kie nie­gla­zu­ro­wane z malo­wa­nymi deta­lami archi­tek­to­nicz­nymi, inne gla­zu­ro­wane na zie­lono, a jesz­cze inne ogromne, docho­dzące do 1,5 m. wyso­ko­ści z umiesz­czo­nymi w nich figur­kami ludzi i zwie­rząt. Tego rodzaju kon­struk­cje miały wyobra­żać zbrojne przy­go­to­wa­nie wła­ści­ciela albo po pro­stu jego domostwo.

…

Czy­taj całość »