Z hebrajskiego imię Michał oznacza „któż jak Bóg”. Izraelici uważali Archanioła Michała za Księcia Aniołów, opiekuna narodu wybranego, symbol opieki Bożej nad Izraelem. W tradycji chrześcijańskiej święty Michał uważany jest również za najważniejszego anioła. Najbardziej akcentują ten fakt księgi apokryficzne, w których Michał występuje jako najważniejszy, zaraz po Bogu, wykonawca planów Bożych i obrońca jego ludu. W Piśmie Świętym jest wymieniany pięciokrotnie: św. Jan Apostoł opisał go w Apokalipsie jako tego, który stoi na czele duchów niebieskich i walczy z szatanem. wg św. Judy Apostoła strzegł ciała Mojżesza po jego śmierci, wspomina o nim św. Paweł Apostoł. Jest uważany za anioła sprawiedliwości i sądu, łaski i zmiłowania, pogromcę Lucyfera, złych duchów i wrogich Bogu i Chrystusowi oraz Kościołowi sił. Wierzono, że to on stoi przy umierających i towarzyszy duszom zmarłym w ich drodze na sąd Boży.
Rzeźba Michał Archanioł, 2006, wyk. Antoni Toborowicz, Wola Libertowska, woj. śląskie, Fot. E. Koprowski.
Rzeźba „Michał Archanioł”, wyk. Oleksy Włodzimierz 1981, Paszyn, woj. małopolskie, Fot. E. Koprowski.
Kult św. Michała ma początki II w., zaczęło się w Azji Mniejszej, w Cherotopie gdzie miał się objawić święty. Wypłynęło tam cudowne źródło – odtąd zaczęli podążać w to miejsce liczni pątnicy, a kult św. Michała rozszerzył się w świecie chrześcijańskim poprzez Konstantynopol i chrześcijan koptyjskich w Etiopii. W zachodniej Europie miejscami szczególnego kultu św. Michała powiązanymi z jego objawieniami są Monte Gargano we włoskiej Apulii i skalista wysepka Mont Saint-Michel u normandzkich wybrzeży Francji. Kult św. Michała jest również żywy w Polsce. Znane jest prawie 50 przysłów związanych z imieniem lub świętem św. Michała Archanioła. Np.:
- Gdy noc jasna na Michała, to nastąpi zima trwała
- Jaki Michał, taka wiosna
- Na Michała łowcy chwała
- Święty Michał do beczki kapustę wpychał
- Grzmot na świętego Michała; Żywność przyszła, Bogu chwała;
- Po świętym Michale można paść i na skale lub Po świętym Michale , można paść po powale.
Pod jego wezwaniem istnieje około 300 kościołów, a imię Michał należy ciągle do jednego z najpopularniejszych.
Obraz na szkle „Św. Michał Archanioł”, wyk. Anna Hulka 2003, Łękawica, woj. śląskie, Fot. E. Koprowski.
Obraz na szkle Św. Michał Archanioł, Ewelina Pęksowa 1988, Zakopane, Fot. E. Koprowski.
W tradycji ludowej dzień św. Michała traktowany był jako umowny koniec najmu robotników sezonowych, a także dzień zawierania nowych umów. Uważano, że tego dnia powinny się odbyć ostatnie jesienne siewy. W Karpatach miało miejsce kończenie wypasu owiec na halach i jesienne redyki, czyli i uroczysty powrót do domostw wraz ze stadami. Po św. Michale można było wypasać bydło na łąkach i polach, tylko w granicach swojej ziemi.
W ikonografii zarówno wschodniej jak i zachodniej, św. Michał występuje na przedstawieniach – jako skrzydlaty wojownik/ żołnierz z mieczem lub włócznią, przygniatający smoka, który symbolizuje szatana. Inne jego atrybuty to waga, globus, krzyż i tarcza z napisem Quis ut Deus (Któż jak Bóg). Święty Michał jest patronem Kościoła powszechnego, mierniczych, szlifierzy, rytowników, radiologów, szermierzy, złotników, spadochroniarzy, aptekarzy, malarzy, żołnierzy, policjantów, zgromadzeń zajmujące się wychowaniem młodzieży, zakonów michalitów i michalitek oraz chorzy i umierający. Patronuje następującym miastom: Łańcutowi, Kijowowi, Amsterdamowi i państwom: Anglii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Niemcom, Ukrainie i Węgrom. Jego statua jako Księcia wojsk anielskich bywa umieszczana na wieżach kościelnych i dzwonnicach, jako za stróża i obrońcę kościołów przed szatanem. Jest też patronem cmentarnych kaplic.
W Polsce jednym z wyjątkowych miejsc, związanych ze św. Michałem jest Sanktuarium w Studziannem-Poświętne, gdzie rokrocznie od końca XVII wieku, w ostatnią niedzielę września (jak najbliżej dnia św. Michała, czyli 29 września) odbywa się odpust (chociaż samo sanktuarium jest p.w. Świętej Rodziny, a 29 wrzesień jest także świętem pozostałych aniołów Rafała i Gabriela), ale w roku 1673 z podziękowania dla króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego za przekazanie dóbr w Małoszycach sanktuarium w Studziannej, kościół został oddany pod opiekę świętemu Michałowi właśnie. Ponieważ ziemie opoczyńskie uważane są za nieurodzajne, miejscowa ludność poszukiwała dodatkowych źródeł dochodów, dlatego bardzo szybko obok odbywających się tu uroczystości kościelnych, zaczął się odbywać targ, określany w nomenklaturze kościelnej „zewnętrznymi obchodami odpustu św. Michała”.
Jarmark w Studziannej, 1972 r. fot. P.Szacki
Do dzisiaj jest to jedyne miejsce w Polsce, w którym w tym samym dniu ma miejsce uroczystość kościelna i rokroczny jarmark, na którym sprzedawane są akcesoria gospodarskie, dewocjonalia, tkaniny, ubrania, ceramika i mnóstwo innych towarów, które zmieniały się na przestrzeni wieków. Niektórzy określali ten odpust jako „okno wystawowe” dla panien i kawalerów z miejscowości leżących z dala od głównych komunikacyjnych szlaków, bo odpust i towarzyszące mu spotkania, rozmowy i tańce dawały możliwość poznania kogoś spoza kręgu mieszkańców własnej wspólnoty.
Pracownicy PME mają także swój związek z odpustem/jarmarkiem na świętego Michała w Studziannej, ponieważ kilkukrotnie: raz w roku 1972 i 1975, trzeci raz, po 30 latach, w roku 2007 dokumentowali to miejsce oraz nabyli bezpośrednio na jarmarku artefakty do naszych zbiorów. Wśród nich były naczynia bednarskie, zabawki, sita, pamiątki do chrztu, wyroby drewniane.
W roku 1975 został nagrany film „Odpust” (real. K. Chojnacki), a kolejny film o jarmarkach nagrany został w 2006 roku. Studzianna została wybrane ze względu na połączenie święta kościelnego i jarmarku, oraz zabaw z kapelami ludowymi, które mają miejsce do dzisiaj.
Autorka: Małgorzata Jaszczołt
Źródła:
muzeumetnograficzne.rzeszow.pl/2017/09/29/29-wrzesnia-dzien-sw-michala-archaniola/
brewiarz.katolik.pl/czytelnia/swieci/09-29a.php3
mazopolska.pl/historia-odpustu-sw-michala-w-studziannie/