W wyszukiwarce zawodów zawodowe.com znajdujemy taką definicję zawodu stolarza:
„Stolarz to rzemieślnik, który wykonuje z drewna meble lub elementy potrzebne w budownictwie i wykończeniu wnętrz. (…) Zawód stolarza wymaga przede wszystkim zdolności manualnych niezbędnych przy wykonywaniu niemal każdej z czynności w tym zawodzie. Ważna jest również wyobraźnia przestrzenna, zdolności matematyczne potrzebne przy wykonywaniu obliczeń(także dobra znajomość geometrii), umiejętność sporządzania i odczytywania rysunków technicznych, dokładność i cierpliwość. Jeśli chodzi o cechy fizyczne stolarz powinien być silnym, zdrowym człowiekiem z dobrym wzrokiem i umiejętnością rozróżniania barw. Pierwszy cech stolarski powstał w Krakowie w roku 1489, a stolarze niezmiennie wykonują od wieków meble i inne przedmioty z różnych rodzajów drewna, a także materiałów drewnopochodnych. Wymagania stawiane stolarzom to znajomość gatunków drewna, ocena ich jakości, właściwości i przeznaczenia oraz umiejętność zastosowania połączeń stolarskich.” [1]
Na każdej wsi był kiedyś ktoś, kto nie musiał należeć do cechu stolarskiego, ale wykonywał dla mieszkańców potrzebne drobne sprzęty: mógł robić kołyski, ławy, zydle, stoły. Jeśli potrzebne były bardziej wyspecjalizowane korzystano z im dedykowanych warsztatów (np. skrzynie nabywano w zakładach skrzyniarskich). Generalnie jednak na wsi stolarstwo było rzemiosłem stosunkowo „młodym”, a jako wyspecjalizowana gałąź wyodrębniła się na wsi od ciesielstwa w XIX w.
Wiejscy stolarze wyposażali budowane przez cieśli domy, zajmując się stolarką budowlaną (wyrób drzwi i okien oraz drewnianych ażurowych ozdób nadokienników, podokienników, zdobień narożników, zdobione snycerką słupy czy sterczyny). Byli autorami także sprzętów domowych, których zestaw od czasów uwłaszczenia zaczął się powiększać. Od tych najprostszych przedmiotów wykonywanych we własnych gospodarstwach, po rzemieślniczą obróbkę drewna. Od początku XX wieku zaczęły się pojawiać w większej liczbie: półki na naczynia, rzeźbione łóżka i szlabany, stoły, krzesła i kredensy. Najczęściej wiejscy stolarze łączyli kilka profesji, związanej z obróbką drewna: bywali także kołodziejami, bednarzami, szkutnikami – łącząc kilka umiejętność, tak by mieć szerszą ofertę. Wykonywali i kołyski, i trumny.
Strug mały z kolekcji PME. Pochodzenie nieznane. Wykonanie: połowa XX w. Fot. E. Koprowski
Stolarz to ciągle profesja, która mimo zmian cywilizacyjnych trwa – działają mniejsze i większe zakłady stolarskie. Stolarze są także potrzebni w fabrykach mebli. Dzisiaj inne są jedynie narzędzia i inne wzory. Ręczne piły, imadła, dłuta, strugi i heble zostały zastąpione zmechanizowanymi.
Ci tradycyjni stolarze są coraz mniej liczni, ale by mieć coś oryginalnego warto się rozejrzeć za lokalnym rzemieślnikiem. W PME stanowisko stolarza występuje od początku powojennej historii, ponieważ zawsze w instytucji muzealnej niezbędne są do wykonania meble magazynowe i stelaż do zabudowy wystawy. Jeden z naszych stolarzy w roku 1955 wykonał makiety kilku chałup na podstawie dokumentacji fotograficznej oraz rysunków technicznych przeprowadzonej przez pracowników w latach 50. XX wieku. I tak powstały makiety chaty lubelskiej z Bukowej; góralskiej z Dzianisza na Podhalu, kujawskiej, południowomazowieckiej, opoczyńskiej z Woli Załężnej, kurpiowskiej z Białołusnego Lasku, mazurskiej ze Szczytna oraz obory.
Model drewniany chaty lubelskiej z bali, z dachem dwuspadowym, krytym deszczułkami, wykonanej w 1955 roku. Fot. E. Koprowski
Inny stolarz, pan Janusz Rżewski, w ciągu kilku lat swoje pracy wykonał wiele bardzo skomplikowanych konstrukcji, będących kunsztem jego stolarskiego fachu. Między innymi ogromny, solidny stół na wystawie „Porządek Rzeczy. Magazyn Piotra B. Szackiego”. Wykonał także replikę instrumentu muzycznego – skrzypce na desce ze smykiem. Trudno zliczyć ile etalaży muzealnych zbudowali nasi stolarze, ale wiemy że wszystkie były bardzo solidne i wszystkie zgodnie z projektami scenografów. Stolarze bywają niekiedy ukryci za innymi nazwiskami twórców wystawy i scenografów, ale ich praca jest ważna, bo bez nich nie byłoby wystawienniczej materii.
Stół z wystawy „Porządek Rzeczy”. Fot. A. Wojciechowska
Skrzypce na desce wykonane w 2010 przez Janusza Rżewskiego. Fot. E. Koprowski
Patronem stolarzy jest święty Józef, cieśla i stolarz, który według jednych z przekazów wykonywał narzędzie rolnicze i gospodarskie, m. in. sochy i jarzma dla wołów, ale także inne sprzęty. Znane są Jego przedstawienia w stroju cieśli i ze stolarskimi narzędziami pracy: ze strugiem, piłą, heblem, siekierą, kątownikiem.
Wspomnienie św. Józefa ma miejsce dwukrotnie: 19 marca (Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny) oraz 1 maja w dniu św. Józefa Rzemieślnika (patrona ludzi pracujących).
Autorka: Małgorzata Jaszczołt, Kuratorium Etnograficzne PME
[1] Link do strony zawodowe.com prowadzący do hasła- stolarz.