W Polsce malarstwo na szkle kojarzy się przede wszystkim z Podtatrzem. Jako oczywisty jawi się obraz góralskiej izby, u powały której, na listwie biegnącej przez całą szerokość najważniejszej, usytuowanej na wprost wejścia ściany, stoją rzędem obrazy na szkle. Wyobrażone na nich najważniejsze dla katolików tematy i postacie religijne: Chrystus, Matka Boża i całe zastępy świętych patronów czuwają nad rodziną, domem i dobytkiem. Obrazy te pełniły ważną funkcję religijną, jednocześnie ich żywe barwy, blask szkła rozweselały ciemne zwykle wnętrze.
Technika malowania na tafli szkła, nazywana jest także witrochromią. Obrazy na szkle, ze względu na sposób malowania wykluczający próby uzyskania trójwymiarowości, cechuje oszczędna, statyczna kompozycja, ukazująca najczęściej portretowe wizerunki świętych. Bohaterowie obrazów przedstawiani są w sposób uproszczony, ujednolicony kompozycyjnie. Identyfikację postaci umożliwiają jedynie atrybuty. Stylizowane motywy kwiatowe stanowią element dekoracyjny. W tej technice najpierw maluje się wszystkie szczegóły – kontury, następnie płaszczyzny nimi określone wypełnia kolorami, na końcu dodaje tło. Kontur oddzielający poszczególne barwy malowano pędzlem lub rysowano piórkiem, zwykle w czarnym lub brązowym kolorze. Cechą charakterystyczną malarstwa na szkle było dekoracyjne kreskowanie mające zastąpić efekt modelujących kształty cieniowań nazywane „szrafowaniem”.
„Święta Katarzyna”, XIX w., obraz na szkle, Lubelszczyzna, PME 27206. Fot. E. Koprowski
Prezentowany obraz należy do nielicznej i niejednorodnej grupy obrazów znalezionych na Lubelszczyźnie. W zbiorach muzealnych odnotowano dwa podobne obrazy przedstawiające św. Barbarę i św. Katarzynę. Wizerunki różnią się jedynie podpisem i atrybutami (przedmiotami charakteryzującymi świętego; najczęściej przedstawiającymi narzędzia męki lub śmierci). Obrazy tej grupy o delikatnym piórkowym konturze opatrzone są kaligrafowanymi podpisami. Zostały ozdobione ornamentem kwiatowym przypominającą różę. Obraz z naszych zbiorów ukazuje św. Katarzynę w koronie na głowie (była córką królewską) z liściem palmy; symbolem męczeństwa i mieczem.
Imię świętej Katarzyny, której święto patronalne przypada 25 listopada, należy do popularnych w polskiej tradycji, a noc poprzedzająca, zgodnie z ludowymi wierzeniami, to czas wróżb matrymonialnych kawalerów – zwyczaj nieco dzisiaj zapomniany.
Autorka: Alicja Mironiuk-Nikolska