Janina Tuwan, przedwojenna pracownica naszego muzeum, doktor filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, znawczyni kultury polskiej i pozaeuropejskiej. Urodziła się w 1907 roku w Częstochowie, zmarła w 1959 roku w Paryżu. W latach 1926-39 była kustoszem w PME. Wówczas odbyła podróż badawczą przez ZSRR, Mandżurię i Koreę do Japonii, skąd przywiozła do muzeum kolekcję eksponatów reprezentujących kulturę ludu Ainów z Hokkaido (44 obiekty) oraz 24 książki fachowe do biblioteki muzealnej. W części spuścizny dotyczącej jej pracy etnograficznej i muzealniczej przechowywanej w zbiorach naszego muzeum, znajduje się bardzo szczegółowe sprawozdanie z tej wyprawy, które daje nam wgląd w styl pracy naszych poprzedników. Dzięki jej skrupulatnej relacji znamy też historię ratowania zbiorów naszego Muzeum z pożogi działań wojennych w 1939 roku. Tu muszę, zaznaczyć, że zbiory PME zostały ostatecznie całkowicie zniszczone w czasie Powstania Warszawskiego. Zachowała się jedynie jedna kobieca sukmana, wypożyczona przed wojną do muzeum w Krakowie.
Sukmana, ocalały zabytek, fot. K. Wodecka, PME 37381
W okresie niemieckiej okupacji Janina Tuwan brała udział w konspiracji angażując się w pracę oddziału łączności Komendy Głównej Armii Krajowej. Prowadziła Wydział Łączności Kurierskiej dla wschodnich okręgów Armii Krajowej oraz działała w wydziale Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Po powstaniu, wraz z innymi powstańczyniami została umieszczona kolejno w obozach Stalag 318 Lamsdorf, Stalag IV-E Altenburg i Stalag VI-C Oberlangen. W tym ostatnim obozie wchodziła w skład Rady Instruktorskiej, której celem było przygotowanie oferty kulturalnej dla współwięźniarek. W Muzeum Powstania Warszawskiego, które posiada część wojenną spuścizny Janiny Tuwan, zachowała się z tego okresu bogata dokumentacja: jej pamiętniki oraz notatki do wykładów etnograficznych sporządzane odręcznie na zdobycznych skrawkach papieru, zadziwiające swą szczegółowością zwłaszcza, że sporządzane były z pamięci. Zapiski osobiste wyrażają niezwykłą troskę o towarzyszki niewoli i głęboką świadomość pełnienia służby wojskowej. Największe wrażenie zrobiły na mnie słowa z dnia wyzwolenia ostatniego Stalagu w Oberlangen, w których Tuwanówna z radością konstatuje, że oto zgromadzone kobiety z więźniów znów stają się polskimi żołnierzami.
Janina Tuwan, fot. Robert Zydel
Wysokie kapitańską rangą zadania wojskowe pełnione w AK spowodowały, że Janina Tuwan z obawy o aresztowanie przez władze stalinowskie pozostała po wojnie na obczyźnie. Nadal jednak angażowała się w prace muzealnicze. W latach 1947- 48 odbyła staż w Musee de L’Homme w Paryżu, a w kolejnych latach liczne kursy doszkalające w dziedzinie muzealnictwa. W 1950 roku rozpoczęła prace w Międzynarodowej Radzie Muzeów (ICOM), a dwa lata później w Wydziale Muzeów i Zabytków Historycznych UNESCO.
Niestety nie miała szczęścia do publikacji swych dzieł naukowych, a szkoda! Choć są już one raczej nieaktualne, to jednak te sporządzane dla UNESCO, opisujące ówczesne ekspozycje w różnych muzeach etnograficznych, mogłyby i dziś zainteresować osoby interesujące się historią wystawiennictwa muzealnego na świecie.
Autorka wpisu: dr Justyna Laskowska-Otwinowska