Już 16 lipca rozpoczynamy trzecią edycję projektu pt. „Wiślana Ekspedycja Etnograficzna”. Jego celem jest nie tylko dokumentowanie bogactwa kulturowego Mazowsza oraz zwrócenie szczególnej uwagi na aspekty ekologiczne i hydrologiczne.
Od początku celem ekspedycji było dokumentowanie oraz analiza zjawisk kulturowych i klimatycznych wzdłuż Wisły, promując przy tym dziedzictwo kulturowe regionu mazowieckiego. Projekt nie tylko popularyzuje mazowieckie dziedzictwo, ale też ukazuje rzekę jako przestrzeń dynamicznych przemian – społecznych, przyrodniczych i gospodarczych.
Postępujące zmiany klimatyczne
Pierwsza edycja wyprawy (08–11.06.2022) dotarła do Płocka, a rok później (12–16.07.2023) uczestniczki i uczestnicy dopłynęli do Torunia. Celem było pokazanie, że nadwiślańskie krajobrazy – często niedoceniane – kryją w sobie fascynujące historie, a sama rzeka może stać się osią wypraw etnograficznych i turystyki kulturowej.
Choć ekspedycje od początku podejmowały tematykę ekologiczną, obecnie – w obliczu postępujących zmian klimatycznych – te wątki stają się kluczowe. Coraz częstsze susze, obniżający się poziom wód gruntowych i drastyczne obniżenie stanu wód rzek są realnym zagrożeniem, z którym mierzy się Wisła.
Ekspedycja, która nie doszła do skutku
W 2024 roku planowana była kolejna ekspedycja, z Warszawy do Kazimierza Dolnego, jednak niski poziom wody w rzece uniemożliwiał bezpieczne żeglowanie na wielu jej odcinkach, szczególnie w jej środkowym biegu. Mimo licznych prób reorganizacji i zmiany terminu, wyprawa nigdy nie doszła do skutku.
„Wiślana Ekspedycja…” popłynie Narwią i Bugiem
Z powodu znacznego spadku poziomu wody w Wiśle – zwłaszcza na odcinku za Mostem Południowym, gdzie liczne mielizny i piaskowe łachy czynią żeglugę wyjątkowo trudną – tegoroczna trasa ekspedycji została zmodyfikowana. Zamiast Wisłą, osoby uczestniczące w „Wiślanej Ekspedycji Etnograficznej 3” popłyną głównie Narwią i Bugiem, kontynuując badania nad zjawiskami ekologicznymi w nowych warunkach terenowych.
Wyprawa rozpocznie się w Warszawie i prowadzi przez Kanał Żerański do Zalewu Zegrzyńskiego, a następnie przez Nieporęt, Serock, Pułtusk, Różan aż do Ostrołęki. Warto podkreślić, że Kanał Żerański, łączący Wisłę z Narwią, to odcinek sztucznie nawadniany – wymaga systematycznego zasilania wodą, aby utrzymać odpowiedni poziom dla żeglugi. Woda do kanału jest doprowadzana m.in. poprzez regulację śluzy i dopływ z Wisły, co w ostatnich latach bywa coraz trudniejsze ze względu na niski stan wód w głównej rzece.
Program wydarzeń
Dzień 1 (16 lipca): Warszawa – Zalew Zegrzyński – Nieporęt
Osoby uczestniczące rozpoczną ekspedycję w Warszawie, płynąc przez Kanał Żerański i dotrą do Zalewu Zegrzyńskiego. Zatrzymają się przy Śluzie Żerańskiej, Kanale Królewskim, a pierwszy dzień zakończą w miejscowości Nieporęt. W każdym z tych miejsc będziemy przeprowadzać badanie terenowe na temat wpływu przestrzeni wodnych na lokalne społeczności oraz na rozwój turystyki kulturowej.
Dzień 2 (17 lipca): Nieporęt – Serock
Zwiedzimy Nieporęt, który kojarzy się głównie jako atrakcyjne miejsce weekendowych wycieczek nad wodę. Od końca wiosny do późnej jesieni goszczą tutaj amatorzy wędkowania, żeglarstwa, windsurfingu, kit surfingu, wioślarstwa, kajakarstwa i sportów motorowodnych. Jak zmieniający się klimat wpływa na to miejsce?
Dzień 3 (18 lipca): Serock – Pułtusk
Na trasie ekspedycji pojawią się interesujące lokalizacje, takie jak Serock z Izbą Pamięci i Tradycji Rybackich, Dom Pablo Picasso i Skansen w Kuligowie. Ten dzień będzie poświęcony badaniu historii regionalnych tradycji i współczesnych form kultury związanych z rzemiosłem oraz rybołówstwem.
Dzień 4 (19 lipca): Pułtusk – Różan
Ekspedycja obejmie odwiedzenie Pułtuska i Skansenu w Długosiodle, co umożliwi zgłębienie tradycji kulturowych, związanych z rzemiosłem ludowym i regionalnymi zwyczajami. Zostaną przeprowadzone wywiady z lokalnymi mieszkańcami i twórcami ludowymi, aby zrozumieć, jak współczesne życie łączy się z tradycjami „żywej kultury” w tym regionie.
Dzień 5 (20 lipca): Różan – Ostrołęka
Ostatni etap wyprawy zakończy się w Ostrołęce, gdzie znajduje się Muzeum Kultury Kurpiowskiej. Zobaczymy tam wystawę „Ostrołęka. 6 x Narew”, która ukazuje rzekę Narew jako kluczowy szlak wodny kształtujący życie miasta na przestrzeni dziejów. Ekspozycja podkreśla nie tylko znaczenie rzeki w historii Ostrołęki, ale także pokazuje, jak wpływała ona na przebieg dróg lądowych oraz lokalizację przepraw, które umożliwiały przekraczanie rzeki i organizowały ruch lądowy wokół niej.
Głos w obronie rzek
„Wiślana Ekspedycja Etnograficzna 3” ma stanowić głos w obronie rzek jako naturalnych systemów zagrożonych przez działalność człowieka. Osoby uczestniczące zbadają wpływ przestrzeni wodnych i zmian klimatycznych na życie lokalnych społeczności. Podobnie jak w poprzednich edycjach, powstanie film dokumentujący przebieg wyprawy. Zwieńczeniem projektu będzie panel dyskusyjny z udziałem osób eksperckich z zakresu kultury, ekologii oraz hydrologii. Działania te mają na celu rozpowszechnianie wiedzy i prowadzenie rozmowy z publicznością o przyszłości naszych rzek.
Projekt finansowany jest ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego w ramach „Strategii rozwoju kultury w województwie mazowieckim na lata 2023–2027″, na każdym etapie jego realizacji.
