Jeszcze raz zapraszam na Kaszuby. Tym razem chcę opowiedzieć o trzech niezwykłych instrumentach muzycznych. Dwa z nich, diabelskie skrzypce i burczybas wchodzą w skład kapel kaszubskich. Trzecim jest bazuna, długa trąba.
-
- fot. Tadeusz Kobus, 1972 r., Festiwal Kapel i Śpiewaków, Archiwum PME
fot. E.Koprowski
Diabelskie skrzypce – diôbelsczé skrzëpce to instrument używany przez Kaszubów już w XIX wieku. Podobno grały na nim czarownice i dlatego kształtem przypominają miotłę. Składają się z długiego kija, na szczycie którego osadzona jest głowa, trochę straszna, trochę śmieszna w spiczastym kapeluszu, spod którego wyłażą włosy. Do ronda kapelusza przymocowane są blaszki dzwoniące przy każdym ruchu. Na całej długości umieszczone są trzy struny z drutu, które brzęczą przy pociąganiu. Do kija przyczepione jest drewniane lub metalowe pudło wypełnione małymi twardymi przedmiotami, grzechoczące przy potrząsaniu. Gra się na nich trzymając je pionowo, stukając o podłogę, potrącając brzękadłami, uderzając w pudło, małym trzymanym w ręku kijkiem lub szarpiąc struny. Tak więc brzęczą, grzechocą, dzwonią, stukają i w rękach dobrego muzykanta pełnią rolę instrumentu perkusyjnego.
Burczybas – bùrczibas, bąk (po kaszubsku), bo wydaje burczące dźwięki. Jest to jeszcze bardziej dziwny instrument. Ma kształt małej beczki, którą robi się z sosnowych, świerkowych lub wierzbowych klepek. Na środku jednego z denek przymocowany jest ogonek z końskiego włosia. Aby zagrać na burczybasie potrzebne są dwie lub trzy osoby. Jedna trzyma instrument, druga polewa ogon wodą a trzecia, pocierając i ciągnąc rytmicznie ogon, wydobywa z niego buczący dźwięk. Można to robić również rękawicą natartą kalafonią, czyli specjalną żywicą. Był to instrument używany także przez kolędników, którzy w fantazyjnych przebraniach chodząc od domu do domu hałasują, buczą i brzęczą na burczybasach. Należy do instrumentów perkusyjnych tak zwanych bębnów pocieranych.
fot. K.Wodecka
Trzecim niezwykłym instrumentem z tego regionu jest bazuna. Ma kształt wydłużonej, wąskiej trąby. Może mieć długość od jednego do dwóch i pół metra. Robi się go z grubych konarów lub wąskich pni brzozy, klonu, olchy, wierzby. Po usunięciu kory dzieli się materiał na pół i wydrąża środek, a następnie łączy obie części obręczami z wikliny lub metalu. Ustnik wykonuje się z drewna lipowego. Bazuna wykorzystywana była jako instrument sygnalizacyjny przez rybaków. Ostrzegano jej donośnymi dźwiękami przed mgłą i dużą falą. Wykorzystywana była również do porozumiewania się przez pasterzy. Używano jej także podczas różnych uroczystości, grą na bazunie witano na przykład Nowy Rok.
fot. E.Koprowski
Burczybas w bardzo prosty sposób można zrobić samemu. Spróbujcie wykonać swój instrument, według instrukcji:
- Przygotuj: papierowy kubek, sznurek o długości około 25 centymetrów, kredki, pisaki, kolorowe papierki i tym podobne, nożyczki oraz grubą igłę.
- Ozdób kubek: narysuj, namaluj lub naklej kaszubskie motywy. W dnie kubka zrób igłą dziurkę do przewleczenia sznurka.
- Na jednym końcu sznurka zawiąż duży supeł. Za pomocą iły przewlecz sznurek przez otwór tak, aby krótszy koniec z supłem znalazł się wewnątrz kubka.
- Wystający sznurek zwilż wodą. Rytmicznie pocieraj kubek pociągając go i sprawdź jak brzmi Twój burczybas!
Tekst: Elżbieta Marczak
Projekt plastyczny: Anna Wielechowska – Olszak