Wystawa będąca elementem projektu „Inscenizowana inność. Pokazy etnograficzne w Europie Środkowej i Wschodniej, 1850–1939” prezentuje nieznany materiał źródłowy na temat pokazów ludów pozaeuropejskich, organizowanych w metropoliach regionu w drugiej połowie XIX i w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku.

Wystawa dostępna od 17.04 do 14.05.2023 r.

O wystawie

Materiały źródłowe, które zostaną zaprezentowane na wystawie, dotyczą praktyki publicznego wystawiania na pokaz przedstawicieli pozaeuropejskich grup etnicznych w miastach Europy Środkowej i Wschodniej, określanego jako pokazy etnograficzne, pokazy ludów (niem. Völkerschauen), czy ludzkie zoo. Na podstawie materiałów zgromadzonych i opracowanych przez badaczy z sześciu krajów regionu, ukazana została skala i zasięg fenomenu kulturowego, popularnego w drugiej połowie XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, a także funkcje oraz logika kulturowa, która stała za rozwojem tej formy wizualnej rozrywki, która przyciągała tysiące widzów.

Na wystawie będzie można zapoznać się z informacjami na temat form i scenariuszy pokazów organizowanych z udziałem żywych ludzi, sprowadzanych do Europy z Afryki, Azji, Australii, Ameryki oraz z reakcjami widzów odnotowywanymi w miastach ówczesnego Imperium Niemieckiego, Rosyjskiego i Austro-Węgierskiego, w tym między innymi we Wrocławiu, Poznaniu, Warszawie, Krakowie, Lwowie, Pradze, Ljubljanie, Budapeszcie, Wiedniu, Rydze, Moskwie, czy St. Petersburgu.

Wyselekcjonowane przez badaczy z Polski, Rosji, Łotwy, Czech, Austrii oraz Słowenii materiały ukazują, na czym opierał się sukces pokazów etnograficznych „wynalezionych” w epoce intensywnej modernizacji, kolonializmu, zainteresowania odległymi światami, który to fenomen zawładnął wizualną wyobraźnią masowego odbiorcy również w krajach nie posiadających kolonii zamorskich. Jednocześnie wystawa zwraca uwagę na fakt, że w krajach Europy Środkowej i Wschodniej współczesna wiedza o pokazach etnograficznych jest znikoma oraz że zostały one zapomniane, skłaniając do zastanowienia się nad przyczynami takiego stanu rzeczy.

Na wystawie będzie można obejrzeć zdjęcia, pocztówki, mapy, zapoznać się z opisami pokazów etnograficznych w ówczesnej prasie, czy reakcjami ówczesnych widzów wyrażanymi w formie listów pisanych do przedstawicieli ówczesnych władz miejskich.

Zapraszamy na wystawę  „Inscenizowana inność. Pokazy etnograficzne w Europie Środkowej i Wschodniej, 1850–1939”, której otwarcie odbędzie się 17 kwietnia 2023, o godz. 18:00. Wernisażowi wystawy towarzyszyć będzie spektakl pt. „Gutta”, w reżyserii Ludomira Franczaka. Tytułowa bohaterka, która przemierzała Europę w grupie „Amazonek z Dahomeju”, zmarła we wrześniu 1892 roku w trakcie pokazów etnograficznych w Pradze. Dwa lata po jej śmierci, antropolog Jindřich Matiegka wykopał jej szczątki i włączył je w skład kolekcji uniwersyteckiej. Następnie trafiły one do kolekcji muzealnej. Spektakl Franczaka dotyka nieoczywistej historii Gutty, a co za tym idzie, dziedzictwa pokazów etnograficznych.

Organizator: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Partner: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Kuratorzy wystawy

prof. Dagnosław Demski – etnolog w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Współredaktor kilku publikacji poświęconych wizualnym wyobrażeniom obcości w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Doświadczenia terenowe zbierał w Azji Południowej oraz Europie Południowej i Wschodniej. Autor dwóch wystaw o sztuce plemiennej i sakralnej Indii, zorganizowanych w latach 1990-tych w Muzeum Azji i Pacyfiku. Obecnie skupia się na współczesnych praktykach związanych z różnorodnością etniczną oraz formami obcowania z przeszłością w Europie Środkowej i Wschodniej. Współredaktor książki Staged Otherness: Ethnic Shows in Central and Eastern Europe 1850–1939 (CEU Press, 2021).

dr Dominika Czarnecka – antropolożka, absolwentka etnologii i prawa, doktor nauk historycznych, instruktorka fitness. Adiunktka w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół mechanizmów konstruowania obcości, kultury wizualnej, dziedzictwa militarnego Europy Środkowej i Wschodniej oraz różnorodnych aspektów cielesności, zwłaszcza zaś wielopoziomowych relacji między ciałem i ruchem. W 2021 roku, nakładem wydawnictwa CEU Press, ukazała się współredagowana przez nią monografia wieloautorska pt. Staged Otherness: Ethnic Shows in Central and Eastern Europe 1850–1939.

Wernisaż

17.04.2023 r. godz.18.00
Wstęp bezpłatny.

Wernisażowi wystawy towarzyszyć będzie spektakl pt. „Gutta”, w reżyserii Ludomira Franczaka, który jest próbą otwarcia dyskusji w sprawie związanej z przeszłością kolonialną Europy Środkowej.

GUTTA

Kim jest Gutta?
Z czyjej perspektywy opowiedziana jest jej historia?

Kto patrzy?
Kogo wystawiono na obserwowanie?
Kto ma prawo o tym decydować?

Do kogo należą kości w gablocie muzealnej?
Co staje się obiektem muzealnym, na który patrzymy?
Kto o tym decyduje?

Jaka jest relacja między osobą patrzącą, a obiektem w muzeum?

Czy patrzenie jest „niewinne”?
Czy patrzenie jest „obiektywne”?
Kto ma prawo o tym decydować?

Kto o tym decyduje?

Spektakl / wykład / odsłuch dźwięków / instalacja jest próbą otwarcia dyskusji, a może jej kontynuowania. Jest zabraniem głosu w sprawie związanej z przeszłością kolonialną Europy Środkowej. Jest symboliczną pracą performatywną próbującą opowiedzieć historię, o której niewiele wiadomo.

Projekt prezentowany jest w formie performance’u, spaceru dźwiękowego w przestrzeni Pragi, eseju oraz interwencji w przestrzeni Muzeum Człowieka. Jego ślady pojawiają się także w pracach badaczy i prezentacjach naukowych przygotowywanych na kolejne lata. W ten sposób GUTTA jest projektem interdyscyplinarnym, który przekracza granice sztuki, nauki i działań społecznych, będąc częścią większego procesu dekolonizacyjnego Europy Środkowo-Wschodniej.

Idea, scenariusz i realizacja sceniczna: Ludomir Franczak
Muzyka: Marcin Dymiter
Zespół projektu:
Zuzanna Berendt, Petr Dlouhý, Marcin Dymiter, Ludomir Franczak, Agáta Hrnčířová, Anna Majewska, Sára Märc, Ida Ślęzak
Pomoc:
Sára Arnstein, Johanna Berg, Dominika Czarnecka, Filip Herza, Ewan McLaren, Margaret Amaka Ohia-Nowak, Clemens Radauer, Tim Sandweg, Louise Steinman
Partnerzy:
Cross Attic/Praga, Studio ALTA/Praga, Pracownia Kuratorska/Kraków, Bazaar/Praga, Galeria Labirynt/Lublin, Schaubude/Berlin