Blog: Celebrować po sycylijsku

Celebrować po sycylijsku
5 lutego – Święta Agata, Katania

Aby doświadczyć tego, jak celebrować po sycylijsku wybierzmy się do Katanii, na Sycylię, na imieniny Świętej Agaty, 5 lutego.

Szkoda, że to ponad 300-tu tysięczne miasto, drugie pod względem wielkości po Palermo – stolicy Sycylii, rzadko polecane jest przez przewodniki turystyczne. O jego niezwykłości rozstrzyga przede wszystkim dominujący nad Katanią wulkan Etna. I wszystko tu jest 'pod wulkanem’, który dość często zieje ogniem i dymi, zaś wybuchając pęka wzdłuż zboczy tworząc charakterystyczne usta (boca), z których wydobywa się zarazem życiodajna i śmiercionośna lawa, której Katania zawdzięcza żyzną ziemię, bujną przyrodę, budulec, a także niezliczone ludzkie dramaty i permanentną świadomość koegzystencji ze śmiercią. Wizualnie Katania jest dość dekadencka, dominuje tu późny, nieco zdewastowany regularnymi trzęsieniami ziemi barok, zwany sycylijskim, ale też ekspresyjne umiłowanie życia w każdej jego postaci. Zainteresowanie i podziw budzą niezmienne od pokoleń i międzypokoleniowe rytuały – poranne kupowanie ryb i świeżych warzyw na mercato, espresso z cornetto w barze za rogiem plus obowiązkowa konwersacja z barmanem, lektura La Gazetta dello Sport na ławce, praca, kiedy upał na to powala i słodkie nic nierobienie (dolce far niente), które może powinno zostać wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Unesco? (przyp. aut.)

Pominik słonia, Piazza Duomo, Katania fot. Anna i Krzysztof Grunwald

Celebrowanie świętych jest na Sycylii traktowane podobnie serio jak … piłka nożna. Jest tak bardzo serio, że staje się, przynajmniej dla nas, obserwatorów tego teatrum, bardzo nie-serio. Sycylijczycy reżyserują swym świętym operowe przedstawienia uliczne (w Katanii opera ma bogatą tradycję, urodził się tu Vicenzo Bellini). Budują kunsztowne, lśniące złotem i srebrem, skąpane w kwiatach scenerie. Wznoszone są świetliste bramy, budowane złote arki, misterne lektyki, które stanowią godną oprawę drogi, którą pokonać ma święta lub święty z macierzystego Duomo (katedra), zlokalizowanego jak nakazuje tradycja najczęściej na Piazza Duomo w centro storico (prawda, że wszystko bardzo zrozumiałe?!) przez ulice miast i miasteczek.

Piazza Duomo, Festa di Sant’Agata, Katania fot. Anna i Krzysztof Grunwald

Przed marcem 2020 r. Sycylia chlubiła się spektakularnymi procesjami organizowanymi na część patronki/na: Katania – 5 lutego dla Św. Agaty, Palermo – 15 lipca dla Św. Rozalii, Syrakuzy – 13 grudnia dla Św. Lucji.

Święta Agata traktowana jest w Katanii bardzo poważnie, jako osobistość, a wręcz celebrytka, obecna na co dzień i wszędzie w życiu mieszkańców. Nie ma szanującego się baru, restauracji a nawet sklepiku bez figurki lub ołtarzyka dla Agaty. Ma własne kapliczki, sklepy z dewocjonaliami i pamiątkami wyłącznie jej poświęconymi, pojawia się nawet w tak zaskakujących miejscach jak popularne na Sycylii mobilne kioski z drinkami.

Według legendy Agata pochodziła ze szlacheckiej rodziny sycylijskiej i już jako młoda dziewczyna ofiarowała życie Bogu. Quinziano, młody konsul, zakochał się w niej i pragnął poślubić. Agata odrzuciła go. On wtrącił ją do lochu i torturował. Kiedy nie uległa, rozkazał wyrwać jej jedną z piersi. Agata, wycieńczona cierpieniem, zmarła. Kiedy jej ciało rzucono na rozżarzone węgle, nastąpiło trzęsienie ziemi. Istniało zagrożenie wybuchu Etny, więc mieszkańcy Katanii udali się do grobu Agaty, zabrali czerwony welon, którym była owinięta w trakcie tortur i położyli go przed murami miasta. Wtedy ponoć wydarzył się cud – lawa zmieniła swój kierunek, omijając Katanię i ocalając mieszkańców. Agata została uznana za świętą, przedstawiana w długiej sukni, z kleszczami, którymi zadawano jej tortury, z atrybutami: domem w płomieniach, kością słoniową – symbolem niewinności oraz misą z obciętymi podczas męczeństwa piersiami. Ma pomagać przy zagrożeniach związanych z ogniem, a Sycylijczycy wierzą, że chroni wyspę przed wybuchami Etny. Patronuje zawodom związanym z ogniem m.in. kominiarzom, ludwisarzom oraz pielęgniarkom i osobom z chorobami piersi, ofiarom tortur i gwałtów.

Słodkim upamiętnieniem męczeństwa Świętej są charakterystyczne i co warto podkreślić przepyszne ciastka. Biszkoptowe, nasączone likierem i wypełnione serem ricotta, kawałkami czekolady i owoców kandyzowanych, oblane białym lukrem i zwieńczone kandyzowaną wiśnią – Minne di Sant’Agata – znane jako 'piersi lub cycki św. Agaty’.

Ceremonia zwana Festa di Sant’Agata przygotowywana i przeżywana jest kilka tygodni przed 5 lutego. W tym czasie miasto ozdabia się niesamowitymi iluminacjami świątecznymi oraz bordowymi płachtami materiału z wyhaftowaną literką “A”. Na witrynach sklepów, aptek, w restauracjach pojawiają się wizerunki Świętej z odciętymi piersiami na talerzu.

Na ulicach pojawiają się canderole – złote lub srebrne lektyki. Ogromne, drewniane konstrukcje z barokowymi zdobieniami, w środku których znajdują się potężne świece, a całość waży nawet kilkaset kg. Canderole są przystrajane kwiatami, wstążkami, flagami Katanii (ze słynnym słoniem), Sycylii (Trinacria na żółto-czeronym tle) i Republiki Włoskiej.

Trinacria – symbol Sycylii, obecny na fladze wyspy, alternatywna nazwa Sycylii od czasów antycznych fot. Anna i Krzysztof Grunwald

Lektyki noszone są przez młodych mężczyzn, czy wręcz chłopców, którzy biegają z nimi, podskakując, podrygując, a czasem tańcząc w rytm muzyki wygrywanej na żywo przez grupki muzyków: trębaczy, puzonistów i bębniarzy. Można usłyszeć zarówno dostojne marsze, fragmenty znanych arii operowych, ale głownie canzone sicialiani popolare – ludowe piosenki, skoczne, rubaszne, ale i sentymentalne jak Tarantella siciliana, Ciuri ciuri, Quantu è laria la me zita i in.

Procesja Św. Agaty fot. Anna i Krzysztof Grunwald

Prawdziwe szaleństwo świętowania odbywa się między 3 i 6 lutego rano. Całe miasto, a nawet wyspa żyje tym wydarzeniem, gdyż wg szacunków brało w nim udział nawet milion osób! Celebrację rozpoczyna procesja tzw. “ofiarowanie świec”, wieczorem odbywają się uroczyste fajerwerki. Straż pożarna wspina się po drabinie na Katedrę, żeby dotknąć jej najwyższego punktu i ofiarować kwiaty Agacie za ochronę przed pożarami i erupcjami Etny. Nazajutrz relikwiarz św. Agaty oficjalnie opuszcza Katedrę, by być obnoszony po całym mieście. Istnieje nawet specjalna aplikacja, która można pobrać i zobaczyć, w której części miasta znajduje się obecnie św. Agata!
5 lutego rusza procesja, która trwa całą noc, aż do rana, kiedy to celebranci muszą pokonać najtrudniejszy odcinek – stromą ulicę San Giuliano Po procesji relikwiarz wraca do Katedry i zostaje schowany na cały kolejny rok.

W zdumienie mniej lub bardziej przypadkowego obserwatora wprawić może fakt pojawienia się podczas uroczystości hymnu Italii „Fratelli d’Italia” – wygrywanego skocznie, śpiewanego z pasją i zdecydowanie na wesoło przez procesję i tańczonego radośnie przez lektykarzy kołyszących lektykami w rytm melodii. Skądinąd jego rytmiczność i patos wprowadziły go brawurowo do sal koncertowych (np. wykonywany jest w trakcie popularnego show Andre Rieu), żeby nie wspomnieć o powodujących ciarki (a u niektórych ironiczny uśmiech), pełnych pasji, łez w oczach, z dłońmi na sercach wykonaniach włoskiej reprezentacji piłkarskiej przed ważnymi meczami mistrzostw Europy i świata.

Festiwal Festa di Sant’Agata zdumiewa i fascynuje. Może z naszej perspektywy wydawać się nieco ekstatyczny i przesadny, bardzo barokowy jak na Sycylię przystało. Lśni złotem i srebrem, iksrzy blaskiem świec i fajerwerkami, zachwyca kolorami, nęci zapachami, dźwiękami. Namiętnością oswaja tematykę śmierci i cierpienia. Balansuje smutek i radość, lęk i nadzieję, umiejętnie dopełnia niezwykłość, miejsca jakim jest Katania u podnóża Etny, na Sycylii.

Poniżej wybrane wizerunki Świętej Agaty w zbiorach PME

Tekst: Anna Grunwald
Zdjęcia: Anna i Krzysztof Grunwald