Zydel – wg. „Słownika terminologicznego mebli” to krzesło na trzech lub czterech nogach albo dwóch deskowych odchylonych na zewnątrz podporach, z siedzeniem najczęściej trapezoidalnym, o profilowanymi narożach, z deskowym oparciem dekorowanym rzeźbą i ozdobnie wyciętym profilu. Produkcja zydli rozwinęła się w renesansie (pochodzą one od sgabello, krzesła – Strozzich). Zydle były popularne zwłaszcza w meblarstwie ludowym. W Polsce dawnej termin ‘zydel’ oznaczał także niedużą ławkę, stołek.
Od lewej: 1. Zydel – XIX/XX w. Podhale, pozostałe dane nieznane; 2. Zydel polichromowanych – XVIII-XIX w. Dolny Śląsk. Fot. E. Koprowski
Technikalia
Zydel – od strony konstrukcyjnej to najprostsza forma siedziska. Składa się z deski siedzeniowej, w którą bezpośrednio wpławione są cztery (wyjątkowo trzy) drążkowe nogi, od tyłu zaś zaplecek – oparcie, wykonane z jednej deski wsztampowanej (wpuszczonej) w deskę siedzeniową i zaklinowanej lub przybitej drewnianymi kołkami. Zydle występowały na terenie całej Polski, w Wielkopolsce, na Podhalu, Kurpiach; żidloki w Beskidzie Śląskim; szymle na Śląsku Opolskim. Podstawową dekoracją zydli jest ozdobna forma zaplecka przy dużym zróżnicowaniu form – od prostych, ciężkich, wyraźnie prymityzowanych po bogate w kształcie, nawiązujące do renesansowych pierwowzorów. Częstym motywem jest wycięte ażurowe serce, służące także jako uchwyt oraz dodatkowe ażurowanie (z rytem o wzorach geometrycznych: rozety cyrklowe, gwiazdy itp.) lub roślinnych. Zaplecek jest z reguły symetryczny w stosunku do osi pionowej; niezwykle rzadkie są formy asymetryczne. deski siedzeniowej trapezowaty kształt, niekiedy ze ściętymi narożnikami, rzadziej zdarzają się formy koliste czy półkoliste. Proste drążkowe nogi, dołem rozchylone na zewnątrz, posiadają przekrój koła lub kwadratu ze ściętymi narożami (mogły być strugane lub toczone). Na Pomorzu Zachodnim, zdarzają się krzesła z zapleckami zdobionymi rzeźbą płasko-wypukłą, o charakterze zbliżonym do stylowej dekoracji mebli renesansowych czy barokowych. Zjawiskiem nie posiadającym odleglejszej tradycji są zdobione podobną techniką meble wykonywane po II wojnie św. przez kurpiowskiego rzeźbiarza Konstantego Chojnowskiego z Janikowa Młodzianowa pod Łomżą. Malatury występują na terenie Polski zachodniej (tło czerwonobrązowe lub niebieskie), Podhalu, Dolnym Śląsku (kolor ciemno zielony; na Śląsku – zydle malowane – motywy roślinne, ptaki, marmurek.
Od lewej: 1. Zydel – II poł. XX w., Czarnowiec, woj. mazowieckie; 2. Zydel – 1958, Zakopane, woj. małopolskie. Fot. E. Koprowski
W roku 2014 w projekcie „Uwolnić projekt” Magda Jurek przedstawiła swoją wariację na temat zydla i nazwała go Zyydel, projektując siedzisko do obierania orzechów, ziemniaków lub inną wersję do czytania książek czy makijażu.
Zydle w PME znajdują się w magazynach zbiorów, w kolekcji mebli. Te z Cepeliowskiej Regionalnej Spółdzielni Rękodzieła z Kartuz – ciągle służą jako wyposażenie naszych pracowni. Wiemy, że siadali na nich nasi poprzednicy. Zgodnie z normami nie używamy ich podczas pracy przy komputerze, ale patrzymy na nie z czułością, bo jako jedne z nielicznych mebli przetrwały różne zmiany i można je spotkać w wielu naszych pracowniach w takim charakterze do jakiego zostały przeznaczone – do tego by zająć na nich na nich miejsca.
Autorka: Małgorzata Jaszczołt, Kuratorium Etnograficzne
Źródła informacji:
Grzeluk I., Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 1999
Reinfuss R., Meblarstwo ludowe w Polsce, Ossolineum 1977
Artykuł na stronie czasnawnętrze.pl
Artykuł o zydlu na wikipedia.org