Mural – słowo pochodzenia hiszpańskiego, oznaczające rodzaj wielkoformatowej malatury, czyli dzieła malarstwa ściennego, najczęściej monumentalnego. Malarstwo ścienne ma swe początki jeszcze w okresie prehistorycznym, w czasach powstawania rysunków naskalnych. W późniejszych wiekach pojawiało się w formie fresków, malowanych często przez słynnych malarzy, choćby takich jak żyjący na przełomie XIII i XIV wieku Giotto di Bondone. Jednak współczesny mural dużo więcej niż z prehistorią ma wspólnego z twórczością artystów meksykańskich z okresu międzywojnia XX wieku. Lata 20. i 30. XX wieku to czas aktywnej działalności Trzech Wspaniałych, czyli grupy artystów, w której skład wchodzili José Orozco, David Siqueiros i chyba najbardziej znany, Diego Rivera, mąż Fridy Kahlo. Ich malowidła, wykorzystując powszechną czytelność przekazu, stały się rodzajem Biblia Pauperum dla Ameryki Łacińskiej. Promowały treści społecznie zaangażowane, modne wówczas idee marksistowskie oraz rewolucyjne hasła. Wymienieni artyści w różnych okresach mieszkali też w USA, gdzie z powodzeniem popularyzowali ten środek wyrazu, by następnie rozpowszechnił się on po całym świecie.
Historia malatur naściennych bardzo wyraźnie uwypukla przemiany ich zastosowania i sensu. Zaczynając od malowideł naskalnych, gdzie miały charakter sakralny, poprzez wymiar artystyczny w czasach starożytnych i w sztuce nowożytnej, po współczesny wymiar społeczny i marketingowy. Ten ostatni został jednak z czasem niemal całkowicie zastąpiony reklamami wielkoformatowymi, by oddać pola przekazowi społecznemu i politycznie zaangażowanemu. Jako stary – nowy gatunek sztuki ma dziś swoich największych twórców, ze słynnym Banksym na czele. Zrodził też potężny rynek produkcji i handlu tymi dziełami.
Powyższe uwagi służyć mają za tło dla wzmianki o społecznej roli murali w czasach pandemii, ze wskazaniem na ich funkcje komunikacyjne: „Murale bawią, koją, skłaniają do analizy, a czasem nawet <<uwierają>> – angażują mieszkańców na wiele sposobów”[i]. Rola ta jest szczególnie ważną dziś, w wielkich miastach, w warunkach fizycznej izolacji ich mieszkańców. Nie dziwi więc fakt błyskawicznej reakcji twórców murali na sytuację pandemii oraz badaczy analizujących ich twórczość.
Z choćby pobieżnego oglądu murali, odnoszących się do pandemii, widzimy ich dwie główne funkcje. Po pierwsze – niesienie otuchy. Słowa i obrazy podtrzymujące na duchu umieszczone zostały na poniższych: muralu umieszczonym na ścianie domu handlowego Braci Jabłkowskich w Warszawie oraz czeskim muralu dodanym jako ilustracja do artykułu zatytułowanego: ”Czesi w awangardzie. Luzują obostrzenia”, zamieszczonego w Gazecie Wyborczej[ii].
Po lewej realizacja Good Looking Studio, autor zdjęcia Robert Zydel. Po prawej mur Lennona w dobie pandemii koronawirusa. Praga, Czechy, 6 kwietnia 2020 (Fot. Petr David Josek / AP Photo)
Drugą funkcją jest budzenie poczucia solidarności, ale też, jak sądzę, oddania czci przedstawicielom służby zdrowia, w których rękach leży dziś, de facto, nasz los. Taką wymowę ma mural wykonany dla serwisu internetowego na:Temat.pl. Na stronie serwisu możemy znaleźć artykuł opisujący różne warszawskie inicjatywy tego typu[iii].
Autorka zdjęcia: Agnieszka Kwaśniewska.
Jednak największa moją uwagę przykuł ten włoski mural:
Źródło: AFP, ze strony: https://blogs.ucl.ac.uk/assa/2020/03/23/social-distancing-vs-digital-social-śe.participation-in-milan-notes-from-fieldwork-and-after/.
Przybrał on bardzo interesującą formę, zbliżoną do przedstawienia religijnego Matki Boskiej trzymającej w ramionach dzieciątko Jezus. W tej interpretacji w postać Mari wciela się włoska pielęgniarka z maseczką i w gumowych rękawiczkach. Tuli ona w ramionach mapę Włoch. Może też być aniołem, gdyż, czego na zdjęciu nie widać zbyt wyraźnie, posiada skrzydła. Dokładniejszą analizę tej i innych postaci z włoskich murali i memów, znaleźć można w artykule omawiającym badania etnograficzne przeprowadzone w ogarniętym chorobą Mediolanie przez uniwersytet UCL w Londynie[iv].
Parareligijne obrazy współczesnej pandemii, a zwłaszcza postaci chroniących przed nią, odnoszą nas do książki Jeana Delumeau „Strach w kulturze Zachodu”. Przed dżumą, zalewającą kolejnymi falami różne regiony Europy bronili: Matka Boska ochraniająca wiernych swym płaszczem, św. Roch, św. Karol Boromeusz czy św. Tekla, a także św. Sebastian – kojarzony ze strzałami, atrybutem epidemii:
„Na obrazie świętego męczennika jest również klucz zawieszony na strzale przeszywającej mu serce; ten klucz ofiarował senat miejski podczas zarazy morowej (…) by święty uwolnił to miasto [włoskie Porto – dop. autorki] od wielkiego zła (…)”.
Również te postaci znajdowały swe odzwierciedlenie w sztuce. Książka Delumeau jest dobrym źródłem informacji nie tylko o historii kolejnych epidemii w Europie, wierzeń, wyobrażeń i zachowań ich dotyczących, ale też przeglądem dzieł sztuki klasycznej obrazującym te zawsze niezwykłe czasy[v].
Autorka: dr Justyna Laskowska-Otwinowska
PS: Dodatkowo odsyłam czytelnika do jeszcze innej formy sztuki związanej z pandemią, do muzyki:
[i] https://budynkowo.pl/news/murale-sztuka/, dostęp 21.04.2020
[ii] Philipp Fritz, Die Welt, Czesi w awangardzie. Luzują obostrzenia, https://wyborcza.pl/7,75399,25878623,czesi-w-awangardzie-luzuja-obostrzenia.html?fbclid=IwAR3u-uiyyNNPpemZNcNt9cvBccJm6EyAenesnCGvDD78-p7bho4aT_cp1jM, dostęp: 17.04.2020
[iii] Zuzanna Tomaszewska, Na czas epidemii stworzyli serię pozytywnych murali. Wcześniej malowali nasz dla służby zdrowia, https://natemat.pl/306371,good-looking-studio-stworzyla-pozytywne-murale-w-warszawie-foto, dostęp: 21.04.2020, a także:
Warszawo, będzie dobrze – murale z pozytywnym przekazem od Good Looking Studio, https://www.bryla.pl/warszawo-bedzie-dobrze-murale-z-pozytywnym-przekazem-od-good-looking-studio?fbclid=IwAR3jcm7nR59jkrJ-KYeeGSSOAMec-zscKzetWH0rw2_CalmePa4txzJpYUM , dostęp: 21.04.2020
[iv] Shireen Walton, Social Distancing vs. Digital Social Participation in Milan: Notes from fieldwork and after, https://blogs.ucl.ac.uk/assa/2020/03/23/social-distancing-vs-digital-social-participation-in-milan-notes-from-fieldwork-and-after/, dostęp, 21.04.2020.
[v] Jean Delumeau, Strach w kulturze Zachodu, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.