Inny człowiek z maską

Z czym kojarzy się maska? Z filmem, w którym twarz głównego bohatera jest zielona? Z teatrem? A może z karnawałowym balem przebierańców? Istnieje wiele sytuacji i miejsc, w których ludzie wkładają maski. Jest to bardzo stara praktyka. I co niezwykłe, masek używają prawie wszyscy ludzie na całym świecie – od Ameryki Południowej, przez Europę i Afrykę, aż po Azję! Dzisiaj nadal używamy masek – podczas wspomnianych już zabaw, podczas świąt, czy też rytuałów. Nakładanie tego pozornie zwykłego przedmiotu zwykle coś zmienia. Zakrywamy twarz, by móc kogoś udawać i znaleźć się w innej sytuacji albo by nabrać nowych mocy. Maski są niezwykłe i posiadają swoją magię. Poznajcie kilka niesamowitych zasłon twarzy z naszej muzealnej kolekcji.

Gdy z kimś rozmawiamy, czasem wystarczy na kogoś spojrzeć, by wiedzieć o czym pomyślał. Usta, grymasy, drobne ruchy zdradzają nasze zamiary i myśli. I przede wszystkim wiemy z kim rozmawiamy! Maski są jak tarcze – chronią twarze, by ktoś z otoczenia nie mógł rozpoznać danej osoby. Trudno zajrzeć komuś głęboko w oczy, nie wiemy czy się uśmiecha lub jest zdenerwowany i zły. Pod maską łatwiej ukryć swoje emocje. Nałożony na twarz przedmiot sprawia, że na moment możemy „odciąć się” od siebie – zamieniamy się w superbohaterów, ulubione postaci z bajek albo jakiegoś zwierza. W historii ludzkości moc ukrywania twarzy była chętnie wykorzystywana. Bardzo znane, pięknie zdobione są karnawałowe maski weneckie. Nie służyły one tylko przebraniu, ale pozwalały zakryć twarze, schować to kim się jest. Wiele lat temu, gdy społeczność Wenecji była podzielona i bardzo widoczna była przepaść między ludźmi bogatymi, a biednymi postanowiono, że należy zorganizować wielki festyn. W czasie trwania zabawy wszyscy nakładali na twarze maski tak, by nie można było nikogo rozpoznać. Właśnie dzięki temu stawali się na moment równi. Król bez obaw mógł w masce spotkać się ze swoimi podwładnymi, a biedniejsi mieszkańcy choć na chwilę znaleźć się na eleganckim balu. O ile nikt nikogo nie rozpoznał! Na pewno znacie święto Halloween. Wtedy też przebieramy się za potwory, by nikt nas nie poznał. Możemy bez obaw postraszyć naszych kolegów i koleżanki. Innym dobrym przykładem są Dziady Żywieckie. Jest to grupa przebierańców z okolic Żywca, którzy biegają w Nowy Rok po ulicach miasteczka, składają życzenia na nadchodzący rok, ale robią też psikusy zwykłym przechodniom. Wszystko odbywa się w bardzo radosnej atmosferze.

W wielu krajach maski są częścią różnych rytuałów. W odcinku Etnopodróże – Tybet opowiadamy o jednej z takich, których używa się podczas tańca czam. Odbywa się od w czasie tybetańskiego Nowego Roku – wypada on nieco później, niż Nowy Rok w Europie. Jest to związane z kalendarzem księżycowym. Maski przechowywane są w specjalnych miejscach w świątyniach, są bardzo cenne, posiadają magiczne właściwości i nie każdy może ją włożyć. Trzeba lat ćwiczeń, by dostać prawo noszenia maski Mahakali. Na każdym z kontynentów znajdziemy wiele państw, w których tradycja związana z maskami jest żywa. Na przykład wiele z rytualnych masek znajdziemy na kontynencie afrykańskim. Jego rozległe tereny i wielość grup etnicznych to skarbnica wyjątkowych historii o stawaniu się bóstwami, zyskiwaniu dzięki maskom dodatkowych mocy i sił. W odcinku Etnopodróże – Afryka Zachodnia odkryjecie maskę, która jest uosobieniem ideału kobiety i służy podczas rytuału wstąpienia do tajemniczej grupy Poro. W niektórych krajach Afryki masek używa się podczas pogrzebów. Przykładem jest Soho, maska symbolizująca pół-małpę, pół-człowieka. Podczas ceremonii tańczy się z maskami przypiętymi do pasa.

Wiele z masek  ma głębsze znaczenie niż nam się wydaje na pierwszy rzut oka. Ich elementy takie jak kolory czy kształty odsyłają nas do innych przedmiotów, zwierząt, legend i  historii. Są to maski-symbole. I tak afrykańska maska Mukyeem pochodząca z Kongo ma przypominać słonia i jest symbolem królewskiej potęgi. Bo przecież słoń to naprawdę silne i potężne zwierzę! Maski spełniają bardzo ważne funkcje i mają swoje miejsce w rytmie życia, w zwyczajach grup etnicznych. Często łączą się z tańcem i świętowaniem, obrzędowaniem, pogrzebem lub narodzinami. Ich znaczenie przekazywane jest z pokolenia na pokolenie. Nie znając symboliki maski czasem zupełnie możemy nie rozumieć jej znaczenia!

Zastanówcie się kiedy ostatnio wkładaliście maskę. Po co to robiliście i gdzie?
Spróbujcie stworzyć własne maski przy użyciu załączonych niżej szablonów.

Tekst: Monika Krysztofińska

Grafiki: Anna Wielechowska-Olszak